घराखालून जाणाऱ्या रस्त्यावर समोरच्या पदपथावर अदानींचं काम कंत्राटावर करणाऱ्या कामगारांचा एक जत्था राहत होता. सकाळ संध्याकाळ त्यांच्यामुळे रस्ता जागा असे. रात्री उशिरापर्यंत ते गप्पा हाणत, ट्रान्झिस्टरवर गाणी ऐकत बसत. पहाटे साडेचारलाच त्यांचा दिवस सुरु होई. सकाळी सूर्योदयासोबतच कामाला सुरुवात होई त्यांची. मग नऊच्या सुमारास ब्रंच म्हणजे सांबारभात, क्वचित उपमा. संध्याकाळी काम संपल्यावर पुन्हा जमल्यास आंघोळ किंवा जमेल तितकी स्वच्छता उरकून जेवून घेतलं की त्यांच्या गप्पाटप्पा, मस्ती चालू होई. एक जोडपं सतत भांडत असे. एकदा त्यातल्या नवऱ्याने बायकोला जरा जोरात झापल्यावर इतर बायका खोट्या रागाने त्याला काठीने मारु का मारु का विचारत होत्या. त्यांच्यातला एक तरुण मुलगा कायम मोठ्याने गाणी लावून ऐकत बसे म्हणून मला जरा राग येई. पण एकदा पाहिलं तर त्याची आई चहा करीत असतांना त्याने साखर पळवून खाल्ली. जरा निरखून पाहिलं तर ध्यानात आलं की तसा लहान मुलगाचं होता तो पौंगडावस्थेतला. इतर पुरुषांबरोबर कष्टाची कामं करुन थोराड दिसायला लागला होता इतकंच. त्या सगळ्यांसोबत जगण्याची इतकी सवय झाली त्या दिवसात की एक दिवस एकाएकी पदपथावरून सामानासह ते नाहीसे झाल्यावर वाईट वाटलं. ते फक्त आपलं काम करीत असंच नाही. समोरच्या घरामागे माड आहे. त्याच्या झावळ्या खाली पडलेल्या असत. त्यांच्यातली स्वैंपाक करणारी बाई फावल्या वेळात त्या सुकलेल्या झावळ्यांपासून झाडू तयार करी. ते पाहिल्यावर समोरच्या घरातले लोक लगेच म्हणायला लागले त्या आमच्या माडाच्या झावळ्या आहेत. मग त्यांनाही तिने त्यातल्या दोनतीन झाडू दिल्या त्या बदल्यात. आता ते मुख्य रस्त्यावर काम करायला गेले तरी त्यांच्यातला एकजण येऊन ते झाडू करायचं काम करीत बसतो वेळ मिळाला की. आजही तो बसला होता दुपार सरेपावेतो.
समोरच्या खाजणाकडे जाणाऱ्या रस्त्याच्या तोंडाशी खाजणात राहणारा एक मुलगा नेहमीसारखा ड्रम सायकलच्या हँडलला टांगून पाणी भरायला निघाला होता. त्याच्या ओळखीच्या कुटुंबातली एक अडीच-तीन वर्षांची मुलगी तिथेच आईची वाट पाहत खेळत होती. तो मुलगा तिथेच थांबून सायकलने त्या मुलीला टेकलत आत ढकलत राहिला. मी सध्या बोलूही शकत नाही, ओरडणं तर दूरच. काय करावं असा विचार करीत राहिले. एकदा मनात आलं की कदाचित त्या मुलीच्या आईने तिच्यावर लक्ष ठेवायला सांगितलं असेल, ती रस्त्यावर जाऊ नये म्हणून हा असं करीत असेल. पण तसं नव्हतं. खाजणातून त्याच्या ओळखीचे लोक येतांना दिसले की तो ते थांबवी, त्यांची पाठ फिरली की पुन्हा त्याचा हा उद्योग सुरु होई. शेवटी तो तिला तिथे सोडून गेला. मुलगी मग गोल गोल फिरत नाचायला लागली, उड्या मारायला लागली. तिची मावशी किंवा कुणी तरी आणखी तीन लहान्या मुलींसोबत तिथे आली. समोरच्या घरातल्या बाईने त्या सर्वांना खाऊ दिला. मग मुली खेळत राहिल्या.
समोर खाजणातच राहणारं एक जोडपं अगदी सूर्य मावळायच्या पाच मिनिटं आधी येतात. दोघंही कुठेतरी नोकरी करीत असावीत पण वेगवेगळ्या ठिकाणी. कधी पाठीला पाठपिशवी लावलेला नवरा आधी येई तर कधी खांद्यावर पर्स घेतलेली बायको आधी येई. मला नेहमी कुतूहल वाटे की अशी कुठली नोकरी करीत असतील ही दोघं की सूर्यास्ताच्या वेळा बदलल्या तरी बरोब्बर सूर्य मावळायच्या आत पोचतात. आज बायको आधी आली. आज ती रिक्षाने आली. कारण तिच्याकडे खरेदीच्या दोनतीन जड पिशव्या होत्या. नवरा आला नाही हे बघितल्यावर तिथेच समोरच्या घराशेजारी बसली. तिच्या ओळखीचे एक गृहस्थ तिथे आले. त्यांना तिने विचारलं, “काय खाल्लंत मग?” कधीही लोक संभाषण जेवलात का, काय खाल्लंत यापासून का सुरु करतात काय जाणे, मग ते सामाजिक माध्यमावर का असेना. त्या गृहस्थांनी विचारलं, “रघू नाही आला का अजून?” त्यांचं सगळं संभाषण ऐकू येत नव्हतं रहदारीमुळे. पण अशा नोकरीपेक्षा मंत्रालयात नोकरी करावी असं ते गृहस्थ म्हणत होते, जसं काही ती नोकरी अगदी सहजच मिळते. सध्या नोकऱ्या गेल्यामुळे चांगले शिकलेले लोक भाजी विकताहेत अन् मंत्रालयातली नोकरी कुठून मिळायला. पण त्यांच्या सांगण्यावरून तिने नवऱ्याला फोन लावला. तो लवकर येऊ शकणार नाही हे कळल्यावर ती सामान उचलून चालू लागली. मघाचा मुलगा पाण्याचे ड्रम घेऊन तितक्यातच पोचला. त्याने आपणहून त्या बाईला विचारलं तुमचं काही सामान घेऊ का सायकलवर म्हणून. तिने एक पिशवी दिली. पण दुसरंही ओझं जड दिसत होतं. म्हणून त्याने तेही घेतलं. आणि तो सायकल हळू चालवत तिच्यासोबत निघाला.
काहीही 