उद्वाहनातून बाहेर पडल्यावर खाली सुरक्षारक्षकाजवळ उभारलेल्या जंतूनाशकाने हात साफ करून चालायला सुरुवात केली. एक सुरक्षारक्षक झाडांना पाणी घालत होता. दुसरा सफाई कामगारासोबत शिळोप्याच्या गप्पा हाणत येणाऱ्याजाणाऱ्यांना हात साफ करायला, वहीमध्ये नोंद करायला सांगत होता, त्यांचं तापमान मोजत होता. पाणी फारच वाया चाललंय असं मनात आलं. हात हलवत चालत राहिले. बाग जवळ आली. एक साळुंकी बागेतल्या गवतात काहीतरी शोधून खात होती. तिच्या मागे नुकतीच शिकार करायला शिकलेली मांजर तिच्यावर डोळा ठेवून दबा धरून बसली होती. तेवढ्यात पिंपळाचं एक पान पक्ष्याच्या सफाईने गिरक्या घेत खाली पडलं म्हणून मांजरीने वळून पहायला आणि साळुंकी उडून जायला एक गाठ पडली.

या कोपऱ्यावर जरा भीतीच वाटते. नकळत मुलगी आणि नवरा जवळपास आहेत का पाहिलं. परवा इथेच दुसरी जरा दांडगी मांजर तीरासारखी धावत जातांना दिसली. पाठोपाठ सुरक्षारक्षकही धावत आले. मागून चालत आलेली लेक म्हणाली, “नाग होता तिथे. त्याच्यामागे लागली होती.” मला काही दिसला नाही. पण तेव्हाची भीती काही मनातून गेली नाही. दर फेरीला तिथे पोचल्यावर ती भीती वाटतेच. ती भीती मनात तशीच दडपून चालत रहाते.

फेरी पूर्ण होता होता इयनची आई दिसली. थोड्या गप्पा झाल्या. इयन कसा आहे विचारल्यावर म्हणाली, “आत्ताशी आलाय घरी. गेले सहा महिने माझ्या आईवडीलांकडे होता. आम्ही घरून काम करतो ना. त्याला कोण सांभाळणार? म्हणून तिथे ठेवलं. आता एक मुलगी मिळालीय सांभाळायला. तिची चाचणी करुन घेतलीय. आता ती चोवीस तास आमच्याबरोबर रहातेय म्हणून बरंय. पळते आता, रडत असेल तो. अजून तिची सवय नाही झालीय ना त्याला.” टाळेबंदीपूर्वी बागेत इयनसोबत घालवलेले दिवस आठवले. इयनची आजी अंधेरीहून सकाळी सुनेकडे यायची. सून संध्याकाळी घरी यायच्या आधी नातवाला घेऊन बागेत यायची. मग इयन म्हणजे आम्हा सर्वांचं खेळणंच असायचं. त्याचं ‘क्रोss’ ‘मूssन’ असं हात दाखवून ओरडणं चाले. सीसॉच्या दांडीवर बसलेल्या दयाळ पक्ष्यालाही तो क्रो म्हणायचा ते आठवून आत्ताही हसू आलं.

चौथी फेरी घालतांना कुंपणापलीकडल्या रस्त्यावरुन जाणाऱ्या जोडप्यातल्या बाईने “हौ आर यू?” अशी साद घातली. मास्कमुळे कळलंच नाही आधी कोण ते. मग ध्यानात आलं की ती आमच्या जेष्ठ नागरिकांच्या बाकाजवळ आमच्याशी गप्पा मारायला थांबणारी जेनी होती. तिने बहुधा माझ्या उंचीमुळे ओळखलं असावं.

फेऱ्या घालता घालता सहज वर लटकणाऱ्या तारेकडे लक्ष गेलं. तर ओळीने लांब शेपटीचे पोपट बसले होते. त्यांचा शेपटीकडचा भाग पिवळा होता. शिक्षक वर्गात यायच्या आधी शाळेच्या बाकावर उनाडक्या करीत बसलेल्या मुलांसारखे उनाडक्या करीत होते बराच वेळ.

तरी अजून शेजारच्या रो हाऊसमधल्या लोकांनी छपरावर पक्ष्यांना शेव खायला घातली नव्हती. नाहीतर कावळे, साळुंख्या, चिमण्या सगळेच शेव खायला गोळा होतात कलकलाट करीत.

चला आता शेवटची फेरी झाली की संपला जिवंत जगाशी संबंध.

केप टाऊनमध्ये असुरक्षितता आहे असं ऐकलं होतं. एटीएममध्ये पैसे काढतांना, रस्त्यावर वावरतांना खिसा, पाकीट सांभाळण्याच्या सूचना अनेकांनी दिल्या होत्या. रात्री अपरात्री फिरू नका असा सल्लाही मिळाला होता.

साधारणपणे आमचं हिंडणं फिरणं दिवसा सहासात वाजेस्तोवर आटपत असे. तिथे सातआठ वाजताही चांगला प्रकाश असल्याने काही वाटत नसे. फिरतांना भीक मागणारे नेटीव दिसत असत. आपल्या इथल्यासारखी सिग्नलवरही मंडळी कोंडाळं करून उभी असलेली दिसत. कारच्या खिडकीवर टकटक केली जाई. पण बाकी काही घडलं नाही. खरं तर सरकार कुठलंही आणि कुठल्याही देशातलं असलं तरी ती उच्चवर्णीयांसाठी आणि धनिकांसाठी काम करणारंच असतं सहसा. नेटीवांच्या वस्त्यांमध्ये सोयीसुविधांचा अभाव तर जाणवलाच. पण हेही जाणवलं की काही सुशिक्षितांचा अपवाद वगळता नेटीवांसाठी नोकऱ्या या मॉलमध्ये विक्रेता, सफाई कामगार, उपाहारगृहातील कर्मचारी अशा स्वरूपाच्याच आहेत. शिक्षण फार महाग असल्याने (महाविद्यालयीन शिक्षणासाठी म्हणे एका सत्राला पस्तीस ते पन्नास हजार) ते गरीब नेटीवांच्या आटोक्यातही नाही. त्यामुळे शिक्षणाच्या अभावी नोकऱ्याही अशाच प्रकारच्या मिळतात. अजूनही घर घेतांना वर्णद्वेषाचा अनुभव अगदी थेट येत नसला तरी आडवळणाने येतो. “खायला पैसे नाहीत. वय सत्तरीच्या वर असलं तरी कुठलंही काम करायची तयारी आहे.” अशी पाटी घेऊन फिरणारे एक गृहस्थ दिसताच माईक म्हणाला, “निदान याला काम तरी करायचंय.” असा छुपा रोष मधूनच व्यक्त होत असतो. (माईकच्या न्याहारी आणि निवासमध्ये सगळ्या वर्णाचे लोक उतरतात आणि त्यांना तो सारख्याच प्रकारे मदत करतांना दिसतो, हे खरं असलं तरी)

पण असं असलं तरी ते अत्यंत आनंदाने जगायचा प्रयत्न करतात. अगदी सफाई कर्मचारीही व्यवस्थित मेकप केलेल्या, नेटका पोशाख केलेल्या, हसतमुख आणि आपलं काम अत्यंत चोख करणाऱ्या आढळल्या. मुळात इथला माणूस आनंदी वृत्तीचा आहे. गाणं नाचणं तर अगदी रक्तातच आहे. पहिल्या दिवशी आम्ही एका इथिओपियन रेस्तराँत गेलो होतो तिथला वाढपी स्वयंपाकघरात कुठलं तरी गाणं गुणगुणत नाचत होता. आम्ही जॅझ संगीत ऐकायला गेलो तिथली घरमालकीण असो, श्रोत्यांमधली छोटी मुलगी असो संगीत कानावर पडलं की त्यांचे पाय थिरकायला लागतात. आपल्याकडल्या गेट वे सारख्या वॉटरफ्रंट भागात गेलो होतो तेव्हा तिथल्या शाळकरी मुलांनी केलेला नाच तर फारच सुंदर होता.

इथला माणूसही तसा प्रेमळ. विमानतळावर माझी व्हीलचेयर सांभाळणारी मुलगी माझ्या चेहऱ्यावर जरासा जरी ताण दिसला तरी “मम्मा आर यू ओके मम्मा?” असं माझ्या गालांवर थोपटत विचारत होती. आम्ही सर्वत्र उबरने फिरलो. मला वाटलं चालक इथलेच दिसतात. पण क्षितिजने माहिती पुरवली की यातले ऐशी टक्के झिम्बाब्वेमधून नोकरीच्या शोधात आलेले आहेत, बाकीचे स्थानिक, आशियाई, नेटीव आहेत. स्थानिक लोक या बाहेरच्या लोकांवर खार खाऊन असतात. (एकूण कुठेही भायले भुतूरले चालूच असतं म्हणायचं). पण यातले बरेचजण आम्ही टॅक्सीतून उतरतांना प्रेमाने , “बाय ममा, बाय पपा, गुड इव्हिनिंग.” असं म्हणत. क्षितिज नेहमी ज्या उपाहारगृहांमध्ये जातो तिथले कर्मचारी त्याला ओळखत. तेही फार प्रेमाने आमचं स्वागत करीत. एके ठिकाणच्या दरवानाने आम्हाला भारतीय पद्धतीने वाकून नमस्कार केल्यावर आम्ही संकोचलो, तेव्हा त्याने क्षितिजला विचारलं, “धिस इज हाऊ यू ग्रीट यूवर एल्डर्स, इझण्ट इट?” कदाचित आमच्या रंगामुळे आम्ही त्यांना जवळचे वाटत असू. अर्थात भारतीय लोक हे श्रीमंत, बेपारी असा तिथल्या लोकांचा समज असलेला दिसला.

जॅझ संगीत हा गोऱ्या राजवटीच्या काळ्या दिवसांत लोकांना एकत्र आणणारा एक धागा होता. आता ‘जॅझ इन द नेटीव यार्ड’ या चळवळीच्या निमित्ताने पुन्हा हा धागा जोडला जातोय. गुगुलेथू, लांगा अशा नेटीव वस्त्यांमधल्या घरांच्या अंगणातल्या छोट्या जागेत सर्व वर्णाचे लोक एकत्र येताहेत, संगीताचा आस्वाद घेता घेता एकमेकांच्या जवळ येताहेत. क्षितिजने आम्हाला खास अशा एका मैफिलीत नेलं. सगळेजण खात पित, नाचत गात संगीताचा आस्वाद घेत होते. फरक इतकाच की पावसामुळे कार्यक्रम अंगणात न होता, घराच्या छोटेखानी बैठकीच्या खोलीत झाला. तिथल्या अंगणात एका स्थानिक कलाकाराच्या चित्रांचं प्रदर्शनही होतं. कार्यक्रम संपल्यावर अनेक लोक आम्हाला येऊन भेटले. आयोजकांनी आमचे पुन्हा पुन्हा आभार मानले. (पण एक गंमत झाली, घरमालकीणीचा कुणीतरी समज करून दिला की चंदर भारतीय राजदूत आहे).

तर अशा प्रकारे आमची एकूणच खात्री पटली की आपला मुलगा चांगल्या ठिकाणी गेलाय.